Doğada ağaçların yalnızca pasif canlılar mı olduğu yoksa duyumsayan ve bağlantı kurabilen varlıklar mı oldukları uzun yıllardır bilim insanlarının merak konusu. Kimi araştırmalar, ağaçların birbirleriyle karmaşık bir irtibat ağı içinde olabileceğine işaret etse de, bu mevzuda net bir görüş birliği bulunmuyor.
Ancak 2020 yılında gerçekleşen güneş tutulması sırasında yapılan bir çalışma, ladin ağaçlarının “konuştuğu” teziyle bilim dünyasında dikkat çekti. İtalya Alpleri’nde gerçekleştirilen bu araştırmada, üç ladin ağacının biyoelektrik sinyalleri incelendi. Biyoelektrik sinyaller, canlı dokularda doğal olarak oluşan ve çok küçük elektrik akımlarıyla gerçekleşen bir bağlantı biçimi olarak biliniyor.
Araştırmada, güneş tutulmasından saatler evvel bu sinyallerde senkronize değişiklikler gözlemlendi. Bilhassa yaşlı ağaçlarda daha besbelli olan bu değişimler, ağaçların yalnızca karanlık ortamına reaksiyon vermekle kalmayıp, tutulmayı evvelden “sezerek” kolektif bir davranış sergilediği yorumlarına yol açtı. Çalışmanın ortak muharriri Monica Gagliano, bu bulguları “ağaçların karmaşık ve şuurlu bir sistemin kesimi olduğu” biçiminde kıymetlendirdi.
Araştırmanın sonuçları, Royal Society Open Science mecmuasında yayımlandı ve ormanların adeta canlı bir irtibat ağı ile bağlı olduğu fikrini destekleyen kıymetli bir delil olarak sunuldu. Ayrıyeten, ağaçların bilişsel yeteneklere ya da hafızaya sahip olabileceği ihtimali de tartışmaya açıldı. Ama bu tezler, bitki bilimi alanında kimi uzmanlar tarafından temkinle karşılandı.
Herkes birebir fikirde değil
Bitki ekolojisti James Cahill, çalışmanın örneklem büyüklüğünün hayli hudutlu olduğunu ve değişkenleri tam olarak açıklayamadığını vurguladı. Ayrıyeten kimi bilim insanları, mevcut bilgilerin bu cins savlar için yetersiz olduğunu belirterek, sonuçların çok yorumlandığını tabir etti.
Araştırmanın metodolojisine yönelik tenkitler de var. Örneğin, en genç ağaçların yaşlı ağaçlarla birebir alanda bulunmaması, sonuçların genellenmesini zorlaştırıyor. Ayrıyeten, güneş tutulması dışındaki gündüzden geceye ışık değişimlerinde ağaçların yansılarını karşılaştıran bir data sunulmaması da değerli bir eksiklik olarak dikkat çekiyor. Zira birçok bitkinin ışık değişimlerine doğal olarak reaksiyon verdiği biliniyor; bu da tutulma sırasında gözlemlenen yansıların, ağaçların “konuşmasından” fazla sıradan bir ışık ahenk yansısı olabileceğini düşündürüyor.
Buna karşın araştırmayı gerçekleştiren takım ve yayımlayan mecmua, bulguların gerisinde duruyor. Araştırmacılar, bu çalışmanın ağaçların irtibat kurup kurmadığına dair yalnızca birinci adım olduğunu ve mevzuyu daha kapsamlı biçimde incelemek için yeni çalışmalar planladıklarını belirtiyorlar.
