Uzun yıllar boyunca müziğin ve dansın tüm insan kültürlerinde üniversal olduğu düşünülüyordu. Lakin Paraguay’ın ormanlık bölgelerinde yaşayan Kuzey Aché topluluğu, bu yaygın varsayımı sarsıcı bir formda çürüttü. Bilim beşerlerine nazaran, Kuzey Achéler bebeklerine müzik söylemeyen ve dans etmeyen bilinen tek insan topluluğu olarak öne çıkıyor.
California Üniversitesi, Davis’ten antropolog Dr. Manvir Singh bu durumu şöyle açıklıyor: “Bu bulgular, dansın ve bebeklere yönelik müziklerin sanıldığı üzere üniversal alışkanlıklar olmadığını gösteriyor. Kültürel transfer olmadan beşerler zaten bu davranışları sergilemiyor.”
Bu şaşırtan keşif, şu soruyu gündeme getiriyor: Kuzey Achéler neden bu temel kültürel davranışları terk etti?
40 yılı aşan müşahedelerle ortaya çıkan gerçekler
Yeni bir araştırma, bilim insanlarının 1977 ile 2020 yılları ortasında Kuzey Aché topluluğuyla geçirdikleri toplam 122 aylık saha çalışmasına dayanıyor. Bu süreçte topluluğun nüfusu 547’den 800’e kadar çıkarken, 1930’lardaki nüfusun yalnızca 240 kişi olduğu biliniyor.
Araştırmacılar, bu uzun mühlet boyunca hiçbir yetişkinin bir bebeğe müzik söylediğine ya da dansa emsal bir hareket sergilediğine şahit olmadıklarını belirtiyor. Üstelik Kuzey Achéler, ateş yakmayı da bilmiyor. Birtakım yaşlı bireyler cetlerinin ateş yaktığını anlatsa da, bu maharetin yakın geçmişte unutulduğu düşünülüyor.
Dikkat cazibeli olan şu ki; Kuzey Achéler, Tupi lisanlı öbür yerli kümelerle akraba. Bu akraba topluluklar ninni söyler, dans eder, ateş yakar, şamanizm uygular, tarımla uğraşır ve kano yapar. Lakin bu kültürel ögelerin hiçbiri bugün Kuzey Aché toplumunda yer almıyor.
Araştırmacılara nazaran, Kuzey Achélerin ataları da bir vakitler bu davranışları sergiliyordu. Lakin yaşanan nüfus daralmaları ve çevresel şartlardaki değişiklikler, kültürel karmaşıklığın giderek azalmasına neden oldu. Bu süreç, kimi kültürel pratiklerin vakitle unutulmasına yol açtı.
Kuzey Aché topluluğu, doğal hayat alanlarından alınıp rezerv alanlara yerleştirildiğinde, yalnızca dans ya da müzik değil; avcılık ve çok eşlilik üzere başka klâsik uygulamalar da büyük ölçüde ortadan kalktı. Bu değişim, kültürel sürekliliğin ne kadar kırılgan olduğunu ortaya koyuyor.
Kültür sessizce kaybolabilir
Yine de, topluluk üyelerinin bazen kendi kendilerine müzik söyledikleri gözlemlenmiş. Ayrıyeten, huysuz bebekleri yatıştırmak için gülümseme, kıkırdama, bebek lisanıyla konuşma ve abartılı yüz tabirleri üzere davranışlara başvurdukları da belirtiliyor. Fakat bu davranışlar nadiren görülüyor ve topluluk genelinde besbelli bir norm haline gelmiş değil.
Bu araştırma, kültürel pratiklerin vakit içinde kullanılmadıkça nasıl unutulabileceğini güçlü bir formda gözler önüne seriyor. Dahası, bu durum yalnızca mahallî toplulukları değil, tüm insanlığın kültürel çeşitliliğini de etkileyen global bir problem olarak karşımıza çıkıyor.
