Ay’a yönelik vazifelerin sürat kazanması, hem devlet takviyeli uzay ajansları hem de özel kesimin artan ilgisiyle birlikte, yeni bir soruyu gündeme getiriyor: Ay’ın yüzeyindeki tarihi alanlar nasıl korunacak?
Önümüzdeki yıllarda bilhassa NASA’nın Artemis programı kapsamında Ay’a yapılacak ağır misyon trafiği, 1969’dan bu yana dokunulmamış birtakım bölgelerin ziyan görme riskini artırıyor. Ay’ın birinci keşif izleri, yalnızca bilimsel değil, kültürel ve tarihî bir kıymet de taşıyor. Bu nedenle uzmanlar, Ay’ın bu “miras alanları” için muhafaza siyasetleri oluşturulması gerektiğini vurguluyor.
Ay, 2025 Dünya İzleme Listesi’nde
Dünya Anıtlar Fonu (World Monuments Fund – WMF), Ay’ı 2025 yılı “İzleme Listesi“ne alarak, risk altında olan tarihi alanlar ortasında gösterdi. Bu listeye giren yerler çoklukla önemli tehditlerle karşı karşıya olan ve acil müdafaa stratejilerine gereksinim duyan bölgeler manasına geliyor. WMF, Ay’daki iniş alanlarının gelecekte geri dönüşü olmayan hasarlara uğramaması için, Antarktika Anlaşması gibisi bir memleketler arası muhafaza protokolü öneriyor.
Bu davet, Memleketler arası Anıtlar ve Sitler Kurulu üzere birçok global aktör tarafından da destekleniyor. WMF şu anda, uzaydaki kültürel mirasın korunmasına yönelik ortak prensipler ve uzun vadeli maksatlar üzerinde çalışmak üzere milletlerarası paydaşları bir ortaya getirmeye çalışıyor.
Kim nereye ayak basacak?
Ay’da artan faaliyetler, kimin nereye iniş yapacağı konusunda da belirsizlik yaratıyor. Bilhassa, Ay’a daha evvel yapılan vazifelerin izlerinin bulunduğu alanlara ikinci sefer iniş yapılması hem bilimsel hem de etik tartışmalara neden oluyor.
“For All Moonkind” üzere tertipler, bu alanların korunmasını amaçlayan ulusal ve milletlerarası yasal düzenlemelere katkı sağlıyor. Ayrıyeten, Birleşmiş Milletler’e bağlı Uzayın Barışçıl Hedeflerle Kullanımı Komitesi (COPUOS), Ay’daki faaliyetlerin sürdürülebilirliğini sağlamak gayesiyle “Ay Faaliyetleri İstişare Aksiyon Ekibi” (ATLAC) isimli yeni bir teşebbüsü hayata geçirdi.
Tüm bu teşebbüsler, hem Ay’a erişimin özgür kalmasını hem de tarihi ve bilimsel kıymeti yüksek alanların ziyan görmemesini amaçlayan istikrarlı bir yasal çerçeve oluşturulması gerektiğini ortaya koyuyor.
Ancak bu muhafaza gayretlerinin değişik bir yan tesiri de olabilir. Şayet kelam konusu alanlara iniş yasaklanırsa, bu karar, 1969’da Ay’a nitekim gidilip gidilmediğini hala sorgulayan komplo teorisyenlerine yeni bir yer sunabilir. Birtakım kısımlar, “görünmeyen” bu alanların geçmişteki vazifelerin gerçekliğini sorgulamak için kullanılabileceğini öne sürüyor.
Dolayısıyla hem uzay tarihini korumak hem de gelecek nesillere hakikat ve erişilebilir bilgi bırakmak ortasında hassas bir istikrar kurulması gerekecek. Önümüzdeki yıllarda atılacak adımlar, yalnızca teknik değil, kültürel ve toplumsal açıdan da tesirli sonuçlar doğuracak üzere görünüyor.
