Dünyanın en eski analog bilgisayarı olarak bilinen Antikythera Düzeneği, yeni bir araştırmaya nazaran, hiçbir vakit tasarlandığı üzere çalışmamış olabilir. Hakem incelemesine sunulmayı bekleyen bu çalışma, aygıtın fonksiyonelliği hakkında uzun müddettir devam eden tartışmalara yeni bir boyut katıyor.
Antik bir gemi enkazında bulunan bu sistem, Greko-Romen dünyasının teknoloji dehasını gözler önüne seriyor; lakin aygıtın sahiden astronomik hesaplamalar yapıp yapamadığı sorusu hala bir muamma. Antikythera Mekanizması, yıldızların ve gezegenlerin hareketlerini takip etmek için tasarlanmış, karmaşık dişliler ve ibrelerden oluşan bir aygıt olarak biliniyor. M.Ö. 60’lara tarihlenen batık bir gemide keşfedilen bu eser, devrin bilimsel ve mühendislik hünerlerinin bir göstergesi olarak kabul ediliyor.
Ancak, aygıtın ne vakit üretildiği kesin olarak bilinmediği üzere, denizin tabanında geçen 2.000 yılda önemli aşınmaya uğraması, sistemin çalışabilirliğine dair net sonuçlar elde edilmesini zorlaştırıyor.
Cihazın, keşfedildiği 1901 yılından bu yana tartışma konusu olması boşuna değil. Birtakım bileşenlerinin eksik, dişlilerinin ise bozulmuş olması, ne kadar hassas çalıştığı sorusunu açık bırakıyor.
Üretim kusurları mı, teknolojik hudutlar mı?
Araştırmacılar, Antikythera Mekanizması’nın üretimine dair iki farklı çalışmanın datalarını bir ortaya getirerek bir hesaplama modeli oluşturdu. Birinci çalışma, Alan Thorndike’a ilişkin ve aygıtın dişlilerindeki üçgen biçimin, düzeneğin tekdüze bir hareket yerine hızlanma ve yavaşlamalarla çalışmasına yol açtığını ortaya koyuyor.
İkinci çalışmada ise Mike Edmunds, CT taramaları yardımıyla dişlilerdeki üretim yanlışlarını ayrıntılandırıyor. Eşit olmayan diş dağılımı ve aralıklı üretim kusurları, sistemin fonksiyonelliğini önemli halde etkileyebilecek faktörler olarak bedellendiriliyor. Araştırmacılar, bu kusurların aygıtın bütünlüğünü bozduğunu ve hareketlerinin sık sık takılmaya yol açabileceğini belirtiyor.
Örneğin, Edmunds’un tespit ettiği yanlışlar doğruysa, güneş ibresinin hareketi, tam bir dönüşün üçte birini bile tamamlayamadan durabilir. Dahası, Antikythera Mekanizması’nın tek bir hareketle tüm dişlileri çalıştıracak biçimde tasarlanmış olması, rastgele bir bileşendeki sıkışmanın tüm mekanizmayı durdurabileceği manasına geliyor.
Çalışmadı mı, yanlış mı anlaşıldı?
Araştırmacılar, düzenek için iki muhtemel senaryo öne sürüyor:
- Cihaz, tasarlandığı üzere çalışmamış olabilir.
- Günümüzde gözlemlenen üretim yanlışları, aygıtın üretildiği periyotta bu kadar büyük olmayabilir.
Edmunds’un yaptığı taramalarda görülen hasarlar, aygıtın denizin tabanında geçirdiği 2.000 yıl boyunca önemli biçimde bozulmasından kaynaklanıyor olabilir. Bu da yanılgıların, sistemin birinci dizaynında gözlemlenenden çok daha besbelli olmasına yol açmış olabilir.
Mekanizmanın böylesine hassas bir formda üretilmiş olması gerektiği göz önüne alındığında, kimi uzmanlar aygıtın astronomik ölçümler için pratik bir araç olmaktan çok bir eğitim yahut sergileme emeli taşıyor olabileceğini düşünüyor. Bu görüş, aygıtın fonksiyonelliğine dair net bir kıymetlendirme yapılmasını daha da karmaşık hale getiriyor.
Antikythera Düzeneği: Devam eden bir gizem
Sonuç olarak, Antikythera Sistemi hakkında varılan bulgular, aygıtın gerçek işleyişine dair tartışmaları büsbütün sonlandırmış değil. Çalışmanın müellifleri, bilgilerin dikkatle yorumlanması gerektiğini ve sistemin nasıl ve ne gayeyle çalıştığını anlamak için daha fazla araştırmaya gereksinim olduğunu vurguluyor.
Bu çalışmanın ön baskısı, arXiv platformunda araştırmacılara sunulmuş durumda. Bilim dünyası, bu antik şahanenin sırlarını çözmeye bir adım daha yaklaşmayı umuyor.
