Çernobil felaketinin üzerinden kırk yıl geçtikten sonra, kuzey Ukrayna’daki yasak bölgenin çabucak etrafındaki bir vakitler boş bırakılmış tarım yerleri yine canlanma kademesinde. 1986’da patlayan nükleer santralin atmosfere saçtığı radyoaktif partiküller, uzun mühlet toprakları, su kaynaklarını ve bitki örtüsünü kirletmişti. Bu unsurların bir kısmı süratle çözünebilirken; yarı ömrü yaklaşık 30 yıl olan sezyum-137 üzere kimileri on yıllarca, stronsiyum-90 üzere öbürleri ise toprakta depolanıp bitkilerce çarçabuk emilerek varlığını sürdürdü.
Felaketin çabucak akabinde Sovyet yetkililer, santral etrafında 4.200 kilometrekarelik bir “Yasak Bölge” ilan ederek halkı radyasyondan müdafaayı hedefledi. Günümüzde bu alan, insanlarca yerleşilmeyen yırtıcı bir koridor olarak varlığını korurken; bitki ve hayvan hayatı yavaş da olsa geri dönmeye başladı. Bu büyük yasak alanın dışında, “Zorunlu Yine Yerleşim Bölgesi” olarak isimlendirilen ve hala birkaç bin bireye mesken sahipliği yapan 2.000 kilometrekarelik ikinci bir jenerasyon bölge bulunuyor. Lakin buradaki ziraî faaliyetler, radyasyon dertleri nedeniyle sonlu.
Son yıllarda İngiltere ve Ukrayna’dan bilim insanları, Çernobil etrafındaki terk edilmiş toprakları tekrar pahalandırmak üzere kapsamlı bir çalışma yürüttü. Toprak örnekleriyle yapılan tahliller ve gama radyasyon ölçümleri, tarım personellerinin maruz kalacağı radyasyon seviyesinin hem Ukrayna’nın güvenlik eşiğinin hem de global doğal art plan radyasyonunun çok altında olduğunu gösterdi. Birçok durumda sezyum-137 seviyeleri, günlük eserlerin inançlı biçimde yetiştirilebilmesi için gereğince düşük bulundu.
100 hektarlık pilot tarla
Bu bulguları pratiğe dökmek hedefiyle Jitomir bölgesinde 100 hektarlık bir pilot tarla kuruldu. Deneme serileri, topraktaki radyoaktif kalıntı ölçüsünü ölçmenin yanı sıra; patates, buğday, mısır ve ayçiçeği üzere temel eserlerin bu hususları ne oranda bünyelerine çektiğini tespit edecek formda tasarlandı. Elde edilen bilgiler doğrultusunda araştırmacılar, “Zorunlu Tekrar Yerleşim Bölgesi”nin geniş alanlarında denetimli tarım yapılabileceğini; ihtimamlı planlama ile bölgedeki 20.000 hektara kadar tarlanın tekrar işlenebileceğini açıkladı.
Öte yandan, fasulye, bezelye ve mercimek üzere radyonüklidleri toprağa oranla daha fazla “çekme” eğilimindeki baklagillerin yetiştirilmesine müsaade verilmemesi gerektiği vurgulandı. 1990’lardaki birinci denemelerden bu yana çiftçiler, Çernobil tesiri altındaki toprakların verimliliğini sorguluyordu ve kimileri riskli bölgelerde bile ekim yapmayı sürdürmüştü. Araştırma takımından birtakım uzmanlar, tıpkı bölgede “ATOMIK” isimli projeyle; radyasyondan arındırılmış su ve mahsullerden votka üretip eserin güvenliğini ve tadını da test etmişti. Elde edilen güvenlik raporları ve lezzet tahlilleri, bu içkinin bilhassa martini karışımlarında başarılı sonuç verdiğini gösterdi.
Bu kapsamlı çalışma ve sonuçları, Journal of Environmental Radioactivity mecmuasında yayımlanarak bilim dünyasının ve mahallî idarelerin ziraî geri kazanım stratejilerine ışık tuttu.
