Bir şeyi ısıtmayı başarmak, insanlık tarihinde dönüm noktası olmuş gelişmelerin temelinde yer alıyor. Ateşin denetim altına alınmasından metal eritmeye, teknolojik sıçramalar birden fazla vakit yüksek sıcaklıkların elde edilmesiyle mümkün hale geldi. Tunç ve Demir Çağları üzere çağlar, sadece birkaç bin dereceye ulaşılabilen sıcaklıklar sayesinde doğdu. Lakin bugün fizik biliminin ön cephesinde, artık bu derecelerle kıyaslanamayacak kadar yüksek sıcaklıklardan kelam ediliyor.
İnsanlık, 2012 yılına kadar yapay olarak 15 milyon santigrat dereceye ulaşmayı başarmıştı. Bu bile Güneş’in çekirdeğiyle tıpkı sıcaklık manasına geliyordu. Fakat bu hudut, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) tarafından gerçekleştirilen bir deneyle harikulâde ölçüde aşıldı. İsviçre-Fransa sonunun altına inşa edilmiş 27 kilometrelik dev halka halindeki parçacık hızlandırıcısı, bugüne kadar laboratuvar ortamında ulaşılan en yüksek sıcaklığı ortaya çıkardı: Yaklaşık 5 trilyon Kelvin, yani yaklaşık 5 trilyon Santigrat derece.
Bu sıcaklık, cihanın doğduğu an olarak kabul edilen Büyük Patlama’nın çabucak akabinde var olan şartlara epeyce yakın. Deney, CERN’in ALICE (A Large Ion Collider Experiment) isimli deney düzeneğiyle gerçekleştirildi. Bu deneyde, bilhassa ağır ve yüksek kütleli olmaları nedeniyle kurşun iyonları kullanıldı. Parçacıklar, ışık suratına çok yakın bir süratle birbirine çarpıştırıldığında, ortaya çıkan güç yoğunluğu cihanın en erken halindeki unsur formu olan kuark-gluon plazmasını oluşturdu.
Bilim insanları bu sıcaklık bedelini direkt bir termometreyle ölçmüyor elbette. Bunun yerine, çarpışma sonrası açığa çıkan parçacıkların hareketlerini ve dağılımlarını inceleyerek bu sıcaklıklara ulaşıldığı sonucuna varıyorlar. Kullanılan ölçüm formülleri, hem fizikî hem matematiksel olarak epeyce karmaşık tahlillere dayanıyor.
Her ne kadar bu deneylerin medyada büyük sıcaklık rekorlarıyla anılması dikkat çekse de, asıl hedef rekor kırmak değil. Yapılan çalışmalar, kozmosun birinci anlarına dair fizikî şartları daha güzel anlamamızı sağlıyor. Kuark-gluon plazması üzere hususun en temel formlarını incelemek, cihanın oluşumu, yapısı ve genişlemesi hakkında yeni bilgiler edinmemize yardımcı oluyor.
Bu tıp deneyler, direkt günlük hayatımıza dokunmasa da, fizik biliminin hudutlarını genişletiyor. Kainatta en başta neler olduğunu anlamaya çalışmak, hem bilimin temel sorularına cevap aramak hem de yeni teknolojilerin önünü açmak açısından büyük değer taşıyor.
