Türkmenistan’ın Karakum Çölü’nde bulunan ve halk ortasında “Cehenneme Açılan Kapı” olarak anılan Darvaza Krateri, yaklaşık 50 yıldır aralıksız yanıyor. Fakat son gelişmeler, bu çarpıcı görüntünün artık son demlerini yaşadığını gösteriyor.
Kraterin ortaya çıkışı, 1971 yılında Sovyet devrinde yürütülen doğal gaz arama çalışmaları sırasında yaşandı. Sondaj sırasında yer altındaki bir gaz cebine denk gelen takım, açığa çıkan metanı denetim altına almak için ateşe verdi. Alevlerin birkaç gün içinde söneceği düşünülüyordu. Lakin işler beklendiği üzere gitmedi. O günden bu yana krater yanmaya devam ediyor.
Yıllar içinde bölge, hem değişik bir jeolojik olayın merkezi hem de turistlerin uğrak noktalarından biri haline geldi. Genişliği 70 metreyi bulan bu çukur, gece saatlerinde etrafını aydınlatan parıltısıyla dikkat çekiyor.
Gaz akışı zayıflıyor
Türkmenistan devlet güç şirketi Türkmengaz’ın yöneticisi Irina Luryeva’ya nazaran, kraterin günümüzdeki durumu geçmişe kıyasla epey farklı. Bir vakitler kilometrelerce uzaktan bile görülebilen alevler artık sırf kraterin yakınına gelenler tarafından fark edilebiliyor. Gaz akışının besbelli halde azaldığı ve alevlerin boyutunun neredeyse üçte bir oranında küçüldüğü belirtiliyor.
Kraterin oluşumuna dair resmi bir kayıt bulunmasa da, yaygın görüş, sondaj sırasında yerin çökmesiyle açılan boşluktan gazın yüzeye sızmaya başlaması ve bunun akabinde kraterin ateşe verilmesi istikametinde. O devir alınan bu kararın, zehirli gazların etrafa yayılmasını önlemeyi amaçladığı düşünülüyor. Lakin sönmesi beklenen ateş, onlarca yıl boyunca varlığını sürdürdü.
Türkmenistan, dünya çapında en büyük doğal gaz rezervlerine sahip ülkelerden biri. Bu rezervlerin büyük kısmı Karakum Çölü’nün altında yer alıyor. Kraterin de bu yer altı kaynaklarından biriyle irtibatlı olduğu kestirim ediliyor. Lakin şu anda gaz akışı o kadar azalmış durumda ki, kraterin sonsuza kadar yanacağı fikri artık geçerliliğini yitiriyor.
Siyasi simgeden güç projesine
Yıllar içinde ülkenin sembollerinden biri haline gelen krater, devlet liderlerinin da ilgisini çekti. 2019 yılında, dönemin lideri Gurbanguly Berdimuhamedov, krater etrafında araç sürdüğü bir görüntü ile kraterin hala etkin olduğunu göstermek istemişti. 2022 yılında ise kraterin söndürülmesini amaçlayan bir proje başlatıldı. Maksat, yüzeye sızan gazı yakmak yerine toplayarak hem etrafa salımını önlemek hem de güç üretiminde kullanmaktı.
Bu kapsamda bölgeye yeni kuyular açıldı, eski gaz pompaları devreye alındı. Bu müdahalelerin akabinde kraterdeki yanma gözle görülür halde azaldı.
Kraterdeki yangın, sızan gazın bir kısmını yakarak tesirini sınırlasa da, büyük oranda atmosfere karışmasını engellemiyor. Fazla gazın toplanarak öteki alanlarda kıymetlendirilmesi, Türkmenistan’ın doğal kaynaklarını daha verimli kullanmasının yanı sıra çevresel tesirleri azaltma açısından da kıymetli bir adım olabilir.
