Yüzlerce milyon yıl boyunca Güney Avrupa topraklarının derinliklerinde gizlenen devasa bir sır perdesi nihayet aralandı. Utrecht Üniversitesi’nden bilim insanları, gerçekleştirdikleri çığır açıcı bir çalışmayla, yaklaşık 140 milyon yıl evvel yer altına gömülmüş “Büyük Adria” (Greater Adria) ismi verilen kayıp bir kıtanın izlerini buldu.
Gondwana Research mecmuasında yayımlanan bu dikkat alımlı keşif, Avrupa kıtasının jeolojik evrimine dair bildiklerimizi zenginleştiriyor ve bölgenin heybetli sıradağlarının nasıl oluştuğuna dair yeni ipuçları sunuyor.
Bir vakitler bugünkü Grönland adası kadar büyük olduğu iddia edilen Büyük Adria, uzun jeolojik süreçler sonucunda Güney Avrupa’nın kabuğunun altına gerçek yavaşça battı. Fakat büsbütün kaybolmadı; kalıntıları, günümüzde Akdeniz havzasının altındaki karmaşık jeolojik yapıyı şekillendirmeye devam ediyor. Bu bulgu, Dünya’nın yüzeyini oluşturan tektonik plakaların altında, derinlerde yaşanan süreçlere dair eşsiz bir pencere açıyor.
Büyük Adria’nın hikayesi
Bu sırlarla dolu kayıp kıtanın kıssası, Dünya’nın değişik göründüğü, yaklaşık 240 milyon yıl öncesine dayanıyor. O periyotta bu kara kesimi, Gondwana ismi verilen devasa bir muhteşem kıtanın kuzey sonlarında yer alıyordu. Milyonlarca yıl içinde üstün kıta parçalanmaya başladıkça, Büyük Adria da bugünkü Kuzey Afrika’nın bulunduğu ana kara kesiminden ayrılarak bağımsız bir seyahate çıktı. Yaklaşık 200 milyon yıl evvel büsbütün özgür kalan bu kayıp kıta, kuzeye gerçek hareket ederek günümüzdeki Güney Avrupa ve Orta Doğu coğrafyasına denk gelen geniş bir alana yayıldı.
Ancak Büyük Adria’nın macerası burada bitmedi. Kuzeye gerçek ilerleyişi sırasında, daha sağlam olan Avrupa ana karasıyla çarpıştı. Bu çarpışma milyonlarca yıl sürdü ve yavaş ancak istikrarlı bir formda Büyük Adria’nın büyük bir kısmının Avrupa’nın altına hakikat batmasına neden oldu. Douwe van Hinsbergen liderliğindeki araştırma takımı, gelişmiş modelleme yazılımları ve ayrıntılı tektonik tahliller kullanarak bu karmaşık hareketleri santim santim takip etti ve Büyük Adria’nın Dünya’nın mantosuna hakikat nasıl “daldığını” inceledi.
1.500 kilometre derine kadar inebiliyor
Akdeniz bölgesi, tektonik plakaların karmaşık etkileşimleri nedeniyle jeologlar için her vakit büyük bir bilmece olmuştur. Plakaların birbirine sürtünmesi, bükülmesi ve parçalanması, bölgenin jeolojik yapısını epeyce girift hale getirir. Buna karşın Utrecht Üniversitesi takımı, sismik dalgaları kullanarak Büyük Adria’nın yer altındaki durumunu muvaffakiyetle haritalandırdı. Tahliller, kıtanın birtakım kısımlarının mantonun çok derinlerine (1.500 kilometreye kadar) indiğini, öteki, daha dirençli kısımlarının ise yüzeye yakın kalarak Alpler, Apeninler ve Balkanlar’daki dağ sıralarının (Yunanistan ve Türkiye dahil) oluşumuna katkıda bulunduğunu gösterdi.
Bu keşif yalnızca kayıp bir kara kesimini bulmakla kalmıyor, tıpkı vakitte kıtaların tektonik süreçler sonucunda nasıl battığını ve bu batma hareketlerinin yeryüzündeki dağ sıralarını nasıl inşa ettiğini anlamamız için eşsiz bir laboratuvar sunuyor. Büyük Adria’nın kalıntıları, bilim beşerlerine bu derin yer altı dinamikleri hakkında değer biçilmez bilgiler sağlıyor. Ayrıyeten, bu cins jeolojik hareketlerin daha düzgün anlaşılması, Akdeniz bölgesinde sıkça yaşanan sarsıntılar ve volkanik aktiviteler üzere doğal olayların gelecekte daha yanlışsız varsayım edilmesine yardımcı olabilir.
Büyük Adria’nın öyküsü, gezegenimizin yüzeyinin altında yatan, hayranlık uyandıran ve bazen de yıkıcı olabilen gücü bir sefer daha gözler önüne seriyor.
