1960’larda Ay’ın bize görünmeyen uzak yüzü birinci defa gözlemlendiğinde, Dünya’ya bakan tarafıyla uzak tarafı ortasında besbelli yüzey farkları olduğu fark edilmişti. Lakin son yapılan araştırmalar, bu farklılıkların yalnızca yüzeyle sonlu kalmadığını, Ay’ın iç yapısına kadar uzandığını gösteriyor.
NASA’nın Gravity Recovery and Interior Laboratory (GRAIL) misyonu sayesinde elde edilen datalar, Ay’ın yakın yüzünün iç yapısının, uzak yüzeyden çok daha sıcak ve farklı olduğunu ortaya koydu. GRAIL misyonu kapsamında toplanan hassas yerçekimi dataları, Ay’ın kütleçekim alanının yüksek çözünürlüklü haritasını oluşturdu. Bu harita, Ay’ın iki yüzü ortasındaki farkların beklenenden çok daha derin ve karmaşık olduğunu gösteriyor.
NASA’nın Jet İtki Laboratuvarı’ndan (JPL) Dr. Ryan Park, “Ay’ın iç yapısı homojen değil. Dünya’ya bakan yakın taraf, derinliklerinde uzak tarafa nazaran daha sıcak ve jeolojik olarak daha etkin. Bu durum, Ay’ın volkanik geçmişi ve yüzey farklılıklarını açıklıyor” diyor.
100-200°C daha sıcak, %2-3 daha yumuşak
Araştırmalar, Ay’ın yakın ve uzak yüzlerinin topografya, kabuk kalınlığı ve iç ısı üretimi üzere birçok açıdan birbirinden ayrıldığını ortaya koyuyor. Yakın yüzeydeki mantonun, uzak yüzeye nazaran %2-3 daha “yumuşak” olduğu ve radyoaktif elementlerin tesiriyle 100-200°C daha sıcak olduğu kestirim ediliyor. Bu küçük farklar, Ay’ın milyonlarca yıllık jeolojik evrimini anlamak açısından kritik değere sahip.
Yerçekimi bilgileri, yalnızca Ay’ın değil, gezegenler ve uyduların iç yapısını anlamada da değerli bir araç olarak kullanılıyor. NASA’nın Juno misyonu üzere öteki misyonlar de emsal biçimde volkanik Io uydusu üzere gök cisimleri hakkında yeni bilgiler sunuyor. Dr. Park, “Yerçekimi alanındaki değişimleri inceleyerek, gök cisimlerinin iç yapısında katı ya da sıvı katmanların varlığını ve yoğunluk farklarını tespit edebiliyoruz” diyor. Teknolojinin ilerlemesiyle bu tıp tahliller, uzak dünyaların daha detaylı incelenmesini sağlayacak.
İnsanlı Ay vazifeleri için de önemli
Bu araştırma yalnızca bilimsel açıdan değil, gelecekte yapılacak beşerli Ay vazifeleri için de büyük değer taşıyor. Dr. Park, “Çalışmamız, şimdiye kadar oluşturulan en ayrıntılı Ay yerçekimi haritasını sunuyor. Bu harita, Ay’da Pozisyonlandırma, Seyrüsefer ve Zamanlama (PNT) sistemlerinin geliştirilmesinde temel olacak” açıklamasını yapıyor. Böylelikle, Ay yüzeyine iniş, kalkış ve yüzey operasyonları çok daha inançlı ve tesirli halde gerçekleştirilebilecek.
GRAIL datalarıyla elde edilen bu kapsamlı yerçekimi haritası, Ay keşifleri için hayati bir kaynak olacak ve gelecekteki uzay vazifelerine büyük katkı sağlayacak. Araştırmanın sonuçları Nature mecmuasında yayımlanarak bilim dünyasında büyük yankı uyandırdı.
