Bilim insanları, 10 yıldan uzun bir müddettir jenerasyonu tükenmiş tipleri canlandırma fikrinin peşinde. ABD’li şirket Colossal Biosciences’ın yaptığı açıklama ise bugün bilim dünyasının gündeminde. Şirket, birinci sefer soyu tükenmiş bir çeşidin tekrar hayata döndürüldüğünü söylüyor. Ulu kurdun (Korkunç Kurt – Aenocyon dirus) genetik mühendislikle geri getirildiği belirtiliyor. Lakin herkes birebir fikirde değil. Sahiden de çalışmanın başarılı bir sonuç ürettiği görülüyor. Fakat kimi bilim insanları soyu tükenmiş bir tıbbın hayata geri dönmüş olduğu konusunda hemfikir değil. Yani geri dönen Ulukurt mu yoksa genetiği değiştirilmiş gri kurt mu? Bu hususta bir tartışma var.
TIME’ın kapağında yer alan habere nazaran şirket, geçtiğimiz sonbahardan bu yana üç sağlıklı Dire Wolf yetiştirdiğini bildiriyor. Bu heyecan verici gelişme, Colossal’ın yünlü mamut üzere daha büyük diriliş projeleri için değerli bir işaret niteliğinde. TIME’ın haberine şu bilgi paylaşılıyor:
Yavruların ikisi 1 aylıkken “Colossal isimli bilim şirketinin araştırmacıları, usta bir genetik mühendislik ve korunmuş antik DNA’dan faydalanarak dehşetli kurtların (dire wolf) genomunu çözdü. Akabinde, gri kurtların genetik yapısını bu antik cinse uyarlayarak yine yazdılar ve evcil köpekleri taşıyıcı anne olarak kullanarak Romulus, Remus ve 2 aylık kız kardeşleri Khaleesi’yi geçen sonbahar ve bu kış, üç farklı doğumla dünyaya getirdiler. Bu süreçle, kuşağı çoktan tükenmiş olan bu canlıların bir soyunu aktif biçimde birinci sefer tekrar hayata döndürmüş oldular. TIME dergisi, erkek yavrularla (yaşının küçüklüğü nedeniyle Khaleesi görüşmeye getirilmedi) 24 Mart’ta ABD’deki bir yaban hayatı tesisinde, yerlerinin bâtın tutulması kuralıyla, etrafı çitlerle çevrili bir alanda buluştu. Gaye, bu canlıları meraklı gözlerden korumaktı”
Ulu Kurtlar (Korkunç Kurtlar): Efsaneden gerçeğe
Geç Pleistosen devrinde yaşamış olan ulu kurtlar, boyutları ve güçlü diş yapılarıyla çağdaş kurtlardan ayrılır. Bugün ise HBO dizisi Game of Thrones’da Stark ailesinin sadık yoldaşları olarak tanınan kültürde tekrar hayat buldular.
Colossal’ın tekrar hayata döndürdüğü söylediği ulu kurtlar, Romulus, Remus ve Khaleesi isimlerini taşıyor. Bu isimler hem antik Roma hem de tanınan kültür referanslarıyla dikkat çekiyor. Kurtlar, büyük tazı karışımlarının taşıyıcı annelik yaptığı genetik mühendislik süreçleri sonucunda doğdu ve zımnî tutulan 2.000 dönümlük bir ekolojik muhafaza alanında hayatlarını sürdürüyor. Time’daki makaleye nazaran, üç kurt da komplikasyon riskini en aza indirmek için planlı sezaryenle doğdu.
’13 bin yıllık diş, 72 bin yıllık kafatası’
Colossal’ın CEO’su Ben Lamm, bu tarihi başarıyı şu sözlerle kutluyor: “Ekibimiz, 13.000 yıllık bir dişten ve 72.000 yıllık bir kafatasından elde edilen DNA’yı kullanarak sağlıklı ulu kurt yavruları yarattı. Bu, teknolojinin sonlarını zorlayan ve muhafaza çalışmaları için büyük bir umut vadeden bir dönüm noktası.”
Açıklamaya nazaran bu muvaffakiyet, ulu kurtların DNA’sının direkt klonlanmasıyla değil, genomlarının tahlil edilip yine yapılandırılmasıyla elde edildi. Araştırmacılar, gri kurtların mevcut hücrelerini düzenleyerek ulu kurtları andıran genetik varyantlara sahip 20 düzenleme gerçekleştirdi.
Ulu kurt DNA’sının gri kurt DNA’sından yaklaşık %0,5 oranında farklı olduğu ve bu farkın milyonlarca baz çiftini içerdiği söz ediliyor. Lakin bilim insanları, yavruların sıhhatini tehlikeye atmamak için kimi genetik değişikliklerden kaçınmayı tercih etmiş. Örneğin, kurtların beyaz renge sahip olması, genetik güvenlik kaygılarına dayanan bir fenotipik tercih olarak öne çıkıyor.
Colossal CEO’su Ben Lamm, takımlarının Ohio’da bulunan 13.000 yıllık bir dişten ve 72.000 yıllık bir kafatasından DNA alarak sağlıklı Dire Wolf yavruları ürettiğini söyledi. Fotoğraf:Colossal Colossal Biosciences tarafından kamuoyuyla paylaşılan manzaralarda, bir aylık iki kurt yavrusu bir battaniye üzerinde yan yana yatıyor. Art plandaki yavrunun patilerinin ortasında bir oyuncak top göze çarpıyor. Şirket, bu yavruların soyu tükenmiş ulu kurtların genetik malzemesinin “düzenlenmesiyle” elde edilen gri kurt embriyolarından dünyaya geldiğini belirtiyor.
İtirazlar var
Colossal Biosciences’in bu çalışması dünya gündemine oturdu. Fakat itirazlar var. Kimi uzmanlara nazaran evet, yavru kurtlardaki birtakım genler, antik kurt tipine ait lakin ona ulukurt denebilmesi için bu kâfi mi?
BBC’ye konuşan Yeni Zelanda’daki Otago Üniversitesi’nden zoolog Philip Seddon Colossal Biosciences isimli şirketin ürettiği hayvanların “genetiği değiştirilmiş gri kurtlar“ olduğunu düşünüyor.
Bazı uzmanlar Time mecmuasının kapağındaki kurt görseli ile son buzul çağında yaşamış ve avlanmış olan Dire Wolf arasındaki temel biyolojik farklılıklara dikkat çekiyorlar.
Otago Üniversitesi’nden bir öbür uzman, paleogenetikçi Dr. Nic Rawlence, BBC’ye yaptığı açıklamada bu tezlere bir bilimsel itiraz getiriyor. Dr. Rawlence, fosilleşmiş kalıntılardan elde edilen antik ulukurt DNA’sının, biyolojik olarak kopyalanamayacak yahut klonlanamayacak kadar bozulmuş ve hasar görmüş olduğunu savunuyor. BBC News’e yaptığı açıklamada Dr. Rawlence, antik DNA’nın durumunu, “taze DNA’yı bir gece boyunca 500 derecelik fırına koymaya benzetiyor ve bunun sonucunda DNA’nın kırıklar ve toz üzere parçalanmış bir halde ortaya çıkacağını“ söz ediyor. Ona nazaran, bu derece hasarlı bir DNA’yı yine yapılandırmak mümkün olsa da, öbür bir canlı organizma oluşturmak için kâfi değil.
Dire Wolf gibisi özelliklere sahip gri kurt mu?
Dr. Rawlence, Colossal’ın yok oluşu tedbire grubunun bu zorluğun üstesinden gelmek için yeni sentetik biyoloji teknolojisini kullandığını belirtiyor. Bu teknoloji sayesinde, bilim insanları DNA modüllerini kesip çıkarabiliyor ve bunları, bu örnekte bir gri kurt olan, canlı bir hayvanın genetik koduna yerleştirebiliyorlar. Dr. Rawlence, “Colossal’ın ürettiği şey, daha büyük bir kafatası ve beyaz kürk üzere kimi Dire Wolf gibisi özelliklere sahip bir gri kurt” diyerek, bunun aslında bir “melez” olduğunu vurguluyor.
Colossal ne diyor?
Colossal Biosciences’tan biyolog Dr. Beth Shapiro ise bu başarıyı, birebir özelliklere sahip hayvanları tekrar üretmek olarak tanımladığı yok oluşu ortadan kaldırma yolunda atılmış kıymetli bir adım olarak pahalandırıyor. Dr. Shapiro, “Gri kurt, ulu kurdun yaşayan en yakın akrabasıdır – genetik olarak hakikaten çok benzerler – bu nedenle dehşetli kurt özelliklerine yol açan DNA dizilerini hedefledik ve akabinde gri kurt hücrelerini düzenledik… sonra bu hücreleri klonladık ve Dire Wolf’larımızı yarattık” halinde açıklama yapıyor.
Dr. Rawlence ise bu görüşe itiraz ediyor. Ona nazaran iki tıp yakın akraba üzere görünse de, aslında çok uzun vakit evvel, yaklaşık 2,5 ila 6 milyon yıl evvel ortak atalarından ayrıldılar. Dr. Rawlence projeye biraz eleştirel yaklaşıyor. Bu kadar az sayıda genetik değişiklikle, milyonlarca yıl evvel ayrılmış ve farklı cinse ilişkin bir hayvanın sahiden geri getirilemeyeceğini savunuyor. Ona nazaran şirketin ürettiği hayvan, dış görünüşte Dire Wolf’a benzeyebilir lakin genetik ve biyolojik olarak birebiri değil.
Bu gelişmeler, genetik düzenleme teknolojilerinin soyu tükenmiş cinsleri geri getirme potansiyeli ve bu tıp gayretlerin bilimsel ve etik sonları hakkındaki tartışmaları daha da derinleştiriyor. Colossal Biosciences’ın çalışmaları, gelecekte biyoçeşitliliği müdafaa ve cinsleri tekrar canlandırma yaklaşımları açısından kıymetli bir dönüm noktası olabilir.
Nesli ne vakit tükendi?
Colossal Biosciences, Dire Wolf hakkında şu bilgileri de paylaşıyor: “Pleistosen buzul çağları boyunca Amerika’nın iç kesitlerine yayılmışlardı. Güney Dakota’daki Black Hills bölgesinden çıkarılan en eski doğrulanmış fosil yaklaşık 250.000 yıl öncesine ilişkin. Lakin Colossal’ın genetik bilgileri, bu soyun birinci olarak Geç Pliyosen devrinde, yani yaklaşık 3,5 ila 2,5 milyon yıl evvel, iki daha eski (ve artık jenerasyonu tükenmiş) köpekgil soyunun karışımı sonucu ortaya çıktığını gösteriyor.“
Dire Wolf, gri kurtlardan %25’e kadar daha büyüktü. Başları biraz daha genişti, kürkleri açık renkli ve kalın, çeneleri ise çok daha güçlüydü. Çok etobur (hiper-etobur) yapılarıyla, besinlerinin en az %70’i etten oluşuyordu; bilhassa at ve bizonlarla besleniyorlardı. Bu muazzam canlılar, yaklaşık 13.000 yıl evvel, son buzul çağının sonunda yok oldular.
Popüler kültürde…
ÇALIŞILAN TEK HAYVAN DIRE WOLF DEĞİL
TIME’ın haberine nazaran Colossal Biosciences, 2021 yılında kurulan ve şu anda 130 bilim insanı istihdam eden bir şirket olarak, kuşağı tükenmiş hayvanları geri getirme konusunda tezli adımlar atıyor. Şirketin geri getirmek istediği tek hayvan dire wolf değil. Yünlü mamut, dodo kuşu ve Tazmanya kaplanı (thylacine) da “yeniden diriltilecekler” listesinde yer alıyor.
Bilim dünyasını en çok şaşırtan gelişme ise Mart ayında geldi. Colossal, mamut DNA’sını kopyalayarak “yünlü fare” ismini verdikleri bir canlı ürettiğini duyurdu.
